Kleszcze czyli co powinniśmy wiedzieć

Podstawowe informacje 

Kleszcze to pajęczaki, które należą do podgromady roztoczy. Zapewne o tych niepozornych stawonogach nikt by nie mówił, gdyby nie fakt, że przyczyniły się do występowania u psów oraz ludzi wielu groźnych chorób. Wyróżnia się kila rodzin kleszczy, tzw. kleszcze twarde częściowo pokryte twardym pancerzem, kleszcze miękkie pozbawione tego pancerza oraz kleszcze łączące cechy tych dwóch rodzin. Co ciekawe rozróżnia się około 825 gatunków kleszczy. Kleszcze to pasożyty zewnętrzne żerujące głównie na kręgowcach. 

Wbrew powszechnym przekonaniom kleszcze czają się nie tylko w lasach, ale i w parkach, skwerach oraz ogrodach zoologicznych. Coraz częściej spotykane są w miastach i chociaż nas nie widzą to wyczuwają nasz zapach oraz ruch. Kleszcze nie gryzą, ale wypijają krew. Przy okazji zarażają śmiertelnymi chorobami oraz wieloma groźnymi drobnoustrojami.

W całej Europie naliczono około 77 gatunków kleszczy z czego w Polsce (w zależności od opracowania) stwierdzono występowanie od 19 - 25 gatunków tych pajęczaków. Należy domniemać, że ta liczba okresowo może ulegać zmianie, a przemieszaniu oraz adaptacji kleszczy w nowych środowiskach sprzyjają przede wszystkim czynniki, tj. zmiany klimatyczne (ocielenie), migracje dzikich zwierząt, import egzotycznych zwierząt do Polski oraz coraz bardziej popularne podróże ludzi wraz z zwierzętami domowymi. 

Obecnie dla naszych psów największe zagrożenie stanowi około 19 gatunków kleszczy twardych, które występują w Europie. Poszczególne gatunki różnią się od siebie nie tylko wielkością, wyglądem czy miejscem występowania, ale za to łączy je jedno są okresowymi pasożytami zewnętrznymi żerującymi na niemal wszystkich gatunkach bezkręgowców. 

Największa aktywność kleszczy 

Kleszcze rozpoczynają swoją aktywność sezonowo, gdy na dworze jest wilgotno, a  temperatura w ciągu dobry przekracza 5-7 °C. Ocieplenie klimatu oraz łagodne zimy spowodowało, że sezon kleszczowy zaczyna się już w marcu i trwa, aż do listopada, z małą przerwą na gorące miesiące letnie. Największą aktywność kleszczy możemy zaobserwować na przełomie maja i czerwca, a następnie na przełomie września oraz października. Gdy temperatura spada poniżej 4°C kleszcze zapadają w letarg i przesypiają niekorzystne warunki. W ciągu dnia natomiast najbardziej aktywne są od pierwszej rosy do południa, a następnie od godz. 16 do zmroku. Co ciekawe kleszcze wbrew obiegowej opinii nie spadają na nas z drzew. To prawda, że wspinają się na wysokość 120 - 150 cm (jest to wysokość grzbietu potencjalnego żywiciela). Kleszcze polują aktywnie (larwy) lub po prostu czekają na liściu, źdźble trawy zahaczając o przechodzącego obok żywiciela. I choć potrafią skoczyć w stronę upatrzonego kręgowca to częściej wyczekują, aż otrze się on o ich stanowisko, by w ułamku sekundy zahaczyć się pazurami odnóży o sierść, włosy czy ubranie. Kleszcze nie widzą, ale doskonale wyczuwają zapachy, feromony, ciepło, a nawet stężenie dwutlenku węgla. Potrafią wyczuć swoją ofiarę już z odległości 20 metrów. Szacuje się, że kleszcze rozpoznają od 40 do 50 różnych zapachów, w tym związki, tj. amoniak czy kwas masłowy, które występują w pocie. Kleszcze reagują na zmianę temperatury oraz wibracje. 

Kleszcze, aby móc żyć i się rozwijać się w poszczególnych stadiach rozwoju potrzebują krwi żywiciela. Te niewielkich rozmiarów stworzenia doskonale przystosowały się do pasożytniczego trybu życia. 

Cykl rozwojowy kleszczy 

Zależnie od gatunku kleszczy oraz warunków środowiskowych cykl rozwojowy tego pajęczaka może trwać od kilku miesięcy do kilku lat. Warunkiem przejścia od jednego stadium rozwojowego kleszcza do następnego jest spożycie krwi swojego żywiciela. Udowodniono, że niektóre gatunki tego pasożyta mogą przetrwać nawet 6 lat bez dostępu do pożywienia. 

STADIUM JAJA

Samice kleszczy składają jaja w miejscach odosobnionych, porośniętych gęstą oraz wysoką roślinnością. Dorosłe samice niektórych gatunków kleszczy składają jednorazowo około 100 jaj, inne nawet od 3 000 do 6 000. Po około 2 tygodniach larwy kleszczy opuszczają jaja. 

STADIUM LARWALNE

Po opuszczeniu jaj larwy przedostają się na trawę oraz krzewy w poszukiwaniu żywiciela. Jeżeli człowiek bądź zwierze przejdzie obok kleszcze przyczepiają się do nich i pełzną po skórze lub sierści w poszukiwaniu takiego miejsca na niej, z którego z łatwością mogą pobrać pokarm. Po żerowaniu kleszcze opadają z żywiciela i wracają do swego środowiska w oczekiwaniu na kolejnego żywiciela. 

STADIUM NIMFY

Po pierwszym posiłku larwy przeobrażają się w nimfy i zaczynają poszukiwania kolejnego gospodarza. 

POSTAĆ DOROSŁA

Po napiciu się krwi nimfa osiąga stadium dorosłego pasożyta. Warto wiedzieć, że dorosłe samice kleszczy żywią się krwią żywiciela przez okres od 8 do 12 dni. Co ciekawe podczas pasożytowania na gospodarzu potrafią zwiększyć swą wyjściową masę ciała nawet 100 - krotnie. 

Żerowanie kleszcza 

Rozpoczyna się od przecięcia skóry żywiciela szczękoczułkami oraz wprowadzenia do rany narządów pyszczkowych. Następnie kleszcz wytwarza twardniejącą ślinę, która tworzy cementową otoczkę, która przytwierdza narządy gębowe w skórze gospodarza. Należy pamiętać, że ukłucia kleszcza z reguły nie czuć, gdyż posiadają one w swojej ślinie specjalne substancje znieczulające. 

Choroby przenoszone przez kleszcze 

Żyjące w Polsce kleszcze przenoszą wiele chorób, najpopularniejszymi z nich są kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę, anaplazmozę. babeszjozę, riketsjozę. Eksperci szacują, że na terenie kraju nosicielami chorobotwórczych zarazków jest 10 - 15 % populacji kleszczy.

Objawy ostrzegawcze świadczące o tym, że Twój pies lub kot mógł zostać ugryziony przez kleszcza : 

- gorączka,
- nagła bolesność kończyn lub ciała,
- utrata łaknienia,
- senność,
- depresja,
- kaszel,
- zapalenie stawów,
- opuchlizna stawów,


Jeżeli podejrzewasz, że Twój pies lub kot został ugryziony przez kleszcza natychmiast udaj się do lekarza weterynarii w celu zbadania zwierzęcia oraz wykonania badania krwi. 

Jak zabezpieczyć zwierzę przed kleszczami ?


Naturalne sposoby na zminimalizowanie ryzyka złapania kleszcza :


Eksperci radzą, aby idąc na spacer z psem należy przestrzegać pewnych zasad. Znając upodobania pasożytów najlepiej unikać łąk, polan oraz lasów liściastych. Nawet spacerując po mieście powinniśmy zwracać uwagę na to by nasz pies nie wchodził w żadne wysokie trawy czy krzaki, a po każdym spacerze powinniśmy sprawdzić skórę psa. Z doświadczenia wiem, że stosowanie się do wyżej wymienionych zaleceń jest raczej mało realne do wykonania. Bowiem każdy posiadać psów wie, że właśnie najbardziej ciągną one do tych zakazanych miejsc, w których kleszcze tak chętnie żyją. Kto z nas wybierając się na spacer z pupilem w okresie od wiosny do jesieni będzie unikał lasów, łąk, polan ? Sądzę, że jeżeli komuś się to uda to będą to raczej odosobnione przypadki. 

Preparaty przeciw kleszczowe

W sklepach zoologicznych oraz gabinetach weterynaryjnych możemy znaleźć preparaty odstraszające kleszcze. Najlepsze są te, które nie tylko odstraszają, ale i zabijają pasożyta. Środki te zawierają substancję zwaną permetryną, która jest dla owadów silnie trująca.

WAŻNE : 

Jeżeli w domu poza psem masz również kota nie nakraplaj psa preparatem zawierającym permetrynę, ponieważ udowodniono, że jest ona szkodliwa dla kotów. Co ważne substancja ta nie jest toksyczna dla ludzi. 

Poza wylewkami można zabezpieczyć psa tabletką lub wyposażyć go w specjalną obrożę przeciw kleszczom.

Każdy właściciel zadaje sobie pytanie : ''która forma ochrony skóry zwierzęcia przed kleszczami jest lepsza - krople, obroże, tabletki czy środek w postaci aerozolu.

Na rynku zoologicznym dostępnych jest wiele preparatów pasożytniczych, które zostały opracowane z myślą o naszych psach. Teoretycznie każdy z tych preparatów jest dla nich bezpieczny. Producenci prześcigają się w pomysłach i proponują coraz bardziej wymyślne produkty. Na rynku dostępne są szampony, pudry, zasypki, aerozole, obroże, tabletki, spreje oraz  olejki, odróżnia je głównie sposób dostarczenia substancji aktywnych oraz długość działania.

SZAMPON O WŁAŚCIWOŚCIACH PASOŻYTOBÓJCZYCH

to roztwór wodny zawierający nie tylko substancje powierzchniowe czynne - myjące , ale i substancję czynną - zabijającą kleszcze.  Szampony często są urozmaicane substancjami zapachowymi, barwnikami, różnymi stabilizatorami oraz wyciągami ziołowymi. Przeznaczony do natychmiastowego zwalczania pasożytów znajdujących się na skórze i sierści zwierzęcia. Szampon powinien zostać rozprowadzony na zmoczonym czworonogu z pominięciem okolic wrażliwych tj, oczy, uszy, itp.  W zależności od wskazań producenta preparat rozprowadza się rozcieńczony lub nie. Po zmyciu szamponu usuwamy z psa substancję aktywną co skutkuje tym, że chociaż od kleszczyliśmy czworonoga to nadal jest on narażony na działanie pasożytów. Więc aby uchronić go przed kleszczami należy go dodatkowo zabezpieczyć innym preparatem.


Łączenie różnych preparatów zapobiegających inwazji kleszczy powinno odbyć się pod kontrolą lekarza weterynarii. Ponieważ różne preparaty zawierające różne substancje czynne mogą ze sobą wchodzić w niepożądane reakcje. 


ZASYPKA - PUDER O WŁAŚCIWOŚCIACH PASOŻYTOBÓJCZYCH

To przeważnie talk farmaceutyczny z substancją czynną, która została na niego naniesiona oraz dodatków poprawiających przyczepność talku do sierści zwierzęcia. Podobnie jak w przypadku szamponu przeznaczony jest do natychmiastowego zewnętrznego usuwania pasożytów ze skóry i sierści zwierzaka. Pamiętajcie, aby talk nakładać w rękawiczkach oraz z daleka od oczu. Puder należy nakładać równomiernie z pominięciem pyska psa. W zależności od wskazań producenta po upływie wymaganego czasu należy przejrzeć skórę psa i usunąć te kleszcze, które same nie odpadły. Niestety podobnie jak szampon zasypka nie zabezpieczy psa na dłużej. Działanie pudru podobnie jak szamponu jest krótkotrwałe.

KROPLE

Bezpośrednia aplikacja substancji przeciw kleszczom w miejsce, gdzie substancja najskuteczniej będzie spełniała swoje zadanie, odbywa się za pomocą pipety wypełnionej kroplami, które co ważne należy nanieść bezpośrednio na skórę, odchylając sierść. Co ciekawe po zaaplikowaniu związku biologicznie aktywne rozprowadzają się w powłoce lipidowej skóry i gromadzą się w gruczołach łojowych oraz mieszkach włosowych. Żeby prawidłowo zabezpieczyć psa bądź kota należy uważnie nanieść całą dawkę na skórę zwierzęcia, w przeciwnym razie skóra zwierzęcia nie będzie odpowiednio zabezpieczona.

AEROZOLE

Są dostępne w sklepach zoologicznych oraz w placówkach weterynaryjnych. I chociaż są one niedoceniane to stanowią one dobrą, doraźną blokadę przed przedostaniem się kleszczy na ciało naszego zwierzaka. Substancje aktywne są identyczne jak w przypadku pozostałych preparatów, ale działanie utrzymuje się o wiele krócej. Ze względu na lotną formę substancja aktywna zabezpiecza zwierze  jedynie przez kilka godzin.

OBROŻA

To najczęściej pasek wykonany z tworzywa sztucznego zainkludowaną w zmiękczonym polichlorku winylu substancję czynną. Wbrew powszechnemu przekonaniu ten rodzaj zabezpieczenia przed kleszczami nie odstrasza pasożytów, a zwalcza je wydzielając substancje biologicznie aktywne. Produkt należy założyć na szyi psa. Dzięki stopniowemu uwalnianiu substancji czynnej zainkludowanej w obroży charakteryzuje się ona przedłużonym działaniem. Niektóre psy mogą wykazywać uczulenie na zawarte w obroży substancje aktywne co prowadzić może do podrażnienia skóry lub ran. Obrożę należy dopasować do wagi oraz wielkości psa. Ten rodzaj zabezpieczenia może okazać się niewystarczający zarówno dla psów dużych jak i długowłosych. 

TABLETKA

Tabletki poza substancją czynną zawierają substancje oraz składniki dodatkowe, np. smakowe, które mają zachęcić psa do jej spożycia. Podobnie jak w przypadku tabletek czy obroży przed zakupem tabletki należy zważyć psa, ponieważ jest ona sprzedawana w postaci pojedynczych tabletek do jednorazowego zastosowania. Tabletkę podaje się wraz z posiłkiem. Substancje czynne zawarte w tabletkach docierają do krwiobiegu w ciągu kilu godzin i utrzymują się w organizmie do kilku tygodni. W zależności od producenta oraz rodzaju kleszczy przed którymi substancje zawarte w tabletce chronią naszego czworonoga działają od 8 - 12 tygodni.

Liczne przeprowadzone badania nad bezpieczeństwem stosowania tabletek wykazały, że odpowiednio dobrana dawka substancji aktywnej jest dobrze tolerowana przez większość psów. U niektórych czworonogów mogą natomiast występować przejściowe i łagodne biegunki, wymioty, brak apetytu oraz ślinotok.


Jak prawidłowo usunąć kleszcza ?


Kleszcza usuwamy mechanicznie przy pomocy wąskich szczypczyków lub np.specjalnego lassa, którym należy uchwycić go jak najbliżej skóry. Aby postępowanie było skuteczne, należy usuwać kleszcza ze stałą siłą wzdłuż osi wkłucia. Miejsce po usunięciu kleszcza należy przemyć środkiem odkażającym, a ręce starannie umyć. Podczas zabiegu nie wolno wykonywać ruchów obrotowych, które sprzyjają oderwaniu tułowia lub wręcz jego zmiażdżeniu.

Czego absolutnie nie należy robić ?

Nie należy kleszcza przypalać, smarować tłustymi substancjami, lakierem do paznokci, alkoholem lub benzyną. Stosowanie tego typu metod doprowadza wprawdzie do zabicia kleszcza oraz jego odpadnięcia, ale zanim do tego dojdzie, wydala on w obrębie skóry zwiększone ilości materiału zakaźnego.

Uwaga!

Nieumiejętne usuwanie kleszcza tzw. domowymi sposobami (np. palcami, kleszczykami do paznokci, igłą itd.) powoduje oderwanie tylko odwłoku – w skórze pozostaje główka i tułów kleszcza. Może to przynieść więcej szkody niż kilkudziesięciominutowa zwłoka związana z dojazdem do najbliższego gabinetu weterynaryjnego. 

Bibliografia :

http://nizanskie.info/wiadomosci/pokaz/505,uwaga-na-kleszcze-sanepid-ostrzega
http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/urazy-wypadki/obalamy-mity-o-kleszczach_42278.html
http://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego/kleszcze-jakie-choroby-przenosza-usuwanie-kleszcza,artykul,1681775.html
http://www.szkola-doberman.pl/szkolenie-psow/gdzie-szukac-kleszczy-u-psa/
Choroby zakaźne psów, T. Frymus Wyd. Si-Ma 1999